Szania ben Szachna, Szachnowicz z Bełza i Rubieszowa (zm. w lub po 1507), celnik królewski na Rusi Czerwonej i Wołyniu, bankier królewski.
Ur. prawdopodobnie w Bełzie na Rusi Czerwonej, był zapewne synem Szachny (zm. przed 1493), zamożnego celnika lwowskiego; prowadził on spółkę handlową z Kalefem, kupcem żydowskim przybyłym z Kaffy, osiadłym w r. 1442 we Lwowie. Matką S-i była prawdopodobnie Lea (Lyia), która przed r. 1493 wyszła powtórnie za mąż za Izaaka, Żyda z Rubieszowa (obecnie Hrubieszów). S. miał trzech braci: starszego Joszka (Józefa), kupca i celnika rubieszowskiego i lubelskiego, Iczchana i Mordusza (Moszka).
Najstarsze informacje dotyczące działalności S-i pochodzą z 15 V 1482, kiedy jako Żyd otrzymał kwitancję od podkanclerzego Andrzeja Oporowskiego; sugeruje to, że pełnił już wówczas funkcję celnika, chociaż jako dzierżawca komory celnej w Bełzie wystąpił dopiero 29 I 1483. Komorę tę arendował wraz z Żydem Johanem (Jesiem) z Brześcia Lit. Mimo że Johan powinien był dzierżawić komorę do r. 1487, do lipca t.r. w źródłach jako celnik bełski występował tylko S. Po ustaniu arendy król Kazimierz Jagiellończyk przekazał ją bratu S-i, Joszkowi. W r. 1485 został S. nazwany celnikiem przemyskim. Prawdopodobnie od r. 1487 przez cztery lata dzierżawił wspólnie z braćmi oraz dwoma innymi Żydami, Abrahamem i Jesiem z Brześcia Lit., komory celne we Włodzimierzu Wołyńskim i pobliskim Litowieżu. Przed r. 1493 cała rodzina S-i przeniosła się do Rubieszowa. Dn. 10 I 1493 otrzymał S. od króla Jana Olbrachta w dzierżawę na trzy lata, poczynając od 8 V t.r., cło rubieszowskie, które musiał opuścić jego brat Joszko. Między braćmi doszło wówczas do sporu, zaostrzonego jeszcze przez konflikt wokół podziałów majątku po zmarłym ojcu oraz jakiegoś majątku matki, przekazanego tylko S-i i Iczchanowi. Podczas toczącego się przed sądem królewskim procesu o spadek po ojcu Joszko i Iczchan występowali jako jedna ze stron, a S. i Mordusz jako druga. Sprawę rozstrzygnął sam król 25 II t.r. w Piotrkowie, wcześniej wysłuchując opinii starszych gminy żydowskiej. Zgodę między braćmi w kwestii podziału części majątku matki monarcha zaprowadził 1 III. Na przełomie XV i XVI w. S. i Joszko ponownie współpracowali ze sobą, zawierając spółki i kredytując poczynania władców Polski i Litwy. Ostatnie znane wystąpienie S-i to wspólne z bratem Morduszem 3 III 1507 ratyfikowanie w Krakowie testamentu brata Joszka (z 17 I 1506).
Bratankiem S-i był syn Joszka, Szalom Szachna (zob.).
Cała A. i in., Historia i kultura Żydów polskich. Słownik, W. 2000; Polski słownik judaistyczny, W. 2003 II; Słown. Geogr., III (Hrubieszów); – Horn M., Żydzi i mieszczanie na służbie królów polskich i wielkich książąt litewskich w latach 1386–1506. Cz. 1: Uwagi wstępne. Bankierzy i celnicy, „Biul. Żyd. Inst. Hist. w Polsce” 1985 nr 3/4 s. 13–14, 19; Mazur J., Joszko ze Lwowa – theloneator totius Regni – i jego działalność na tle dziejów Żydów lwowskich na przełomie XV i XVI wieku, w: Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, Red. K. Pilarczyk, Kr. 2003 III (z błędami); Schiper I., Dzieje gospodarcze Żydów Korony i Litwy w czasach przedrozbiorowych, w: Żydzi w Polsce Odrodzonej, W. [1932] I 127, 137; tenże, Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich, Kr. 1990; Szczygieł R., Lokacja miasta na prawie niemieckim i jego dzieje do końca XV wieku, w: Dzieje Hrubieszowa, Red. tenże, Hrubieszów 2006 I; – Bieršadskij S. A., Dokumenty i regesty k istorii litovskich evrejev, T. 1: 1388–1550, Pet. 1882 nr 21 s. 48–9; Księga Metryki Koronnej podkanclerzego Andrzeja Oporowskiego z lat 1479–1483, Oprac. G. Rutkowska, W. 2005; Matricularum summ., II, IV vol. 2; Teki Pawińskiego, II.
Stefan Gąsiorowski